Η τεχνική της ενσίρωσης είναι μια διαδικασία ζύμωσης των φυτικών προϊόντων.

Η τεχνική της ενσίρωσης είναι μια διαδικασία ζύμωσης των φυτικών προϊόντων. Σκοπός της διαδικασίας αυτής είναι να διατηρηθεί η θρεπτική αξία του ενσιρώματος καθόλη την διάρκεια των ημερών που βρίσκονται συσκευασμένα.

Εισαγωγή για την τεχνική της ενσίρωσης

Η παραγωγή ποιοτικού ενσιρώματος απαιτεί ελάχιστη απώλεια θρεπτικών συστατικών και αυτό επιτυγχάνεται με τη σωστή διαδικασία ζύμωσης. Αυτή η διαδικασία εξαρτάται από τους πέντε ακόλουθους παράγοντες: 

1.Επαρκή ποσοστά υγρασίας,

2.Σωστός-λεπτός τεμαχισμός,

3.Απουσία του οξυγόνου,

4.Επαρκή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακές (σάκχαρα), 

5.Ο βακτηριακός πληθυσμός, τόσο ο φυσικός όσο και αυτός που συμπληρώνουμε (με τη χρήση εμβολιαστών)

Οι φάσεις της ζύμωσης κατά την τεχνική της ενσίρωσης:

1η φάση - ημέρα 1η : Αναπνοή των φυτών. 

Η αναπνοή αρχίζει μόλις γίνει η κοπή του φυτού. Η φάση αυτή χαρακτηρίζεται ως αερόβια φάση διότι απαιτεί παρουσία οξυγόνου. Κατά τη διάρκεια της κοπής, τα φυτά που είναι πράσινα εξακολουθούν να αναπνέουν για μερικές ώρες μετά (3-5). 

Στόχος στην φάση αυτή είναι η αφαίρεση του οξυγόνου όσο το δυνατό πιο γρήγορα γίνεται και η αποφυγή του καθόλη τη διάρκεια της αποθηκευτικής περιόδου. Τα φυτικά κύτταρα συνεχίζουν να καταναλώνουν οξυγόνο και τα πρωτεϊνολυτικά ένζυμα δρουν (50% της πρωτεΐνης αποδομείται). Παράλληλα τα αερόβια βακτήρια αρχίζουν να αναπτύσσονται. Αυτές οι διεργασίες καταναλώνουν τους διαθέσιμους υδατάνθρακες και παράγουν διοξείδιο του άνθρακα και νερό με παράλληλη έκλυση θερμότητας.

ΣΑΚΧΑΡΑ + Ο2→ CO2 + H2O + ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ

Οι πρακτικές που βοηθούν για γρήγορη εξάλειψη του οξυγόνου από το ενσίρωμα είναι η λεπτή κοπή (3/8 -3/4 της ίντσας), κατάλληλη υγρασία χονδροειδών κατά την διάρκεια του δεσίματος, αποθήκευση στο κατάλληλο μέρος, σωστά και ποιοτικά υλικά στεγανοποίησης και όσο το δυνατό περισσότερη συμπίεση.

2η φάση - ημέρα 2η : Παραγωγή οξικού οξέος. 

Η έναρξη της, συμβαίνει με την εξάντληση του οξυγόνου των χονδροειδών ζωοτροφών, όπου τότε αρχίζει ο πολλαπλασιασμός των αναερόβιων βακτηρίων. Τα βακτήρια που παράγουν το οξικό οξύ, είναι αυτά που μετατρέπουν τους υδατάνθρακες σε οξικό οξύ. Αυτή η μετατροπή, είναι η αιτία που μειώνεται η τιμή του pH από το 6 που είναι η σύνηθες τιμή των χονδροειδών σε τιμές μικρότερες του 5.

ΣΑΚΧΑΡΑ →  ΟΞΙΚΟ ΟΞΥ

3η φάση - ημέρα 3η -6η : Έναρξη παραγωγής γαλακτικού οξέος. 

Η φάση αυτή αρχίζει όταν μειώνεται ο αριθμός του πληθυσμού των βακτηρίων που παράγουν το οξικό οξύ. Τα βακτήρια της ομάδας αυτής καλλιεργούνται σε αναερόβιες συνθήκες και χρειάζονται χαμηλή τιμή pH. Μετατρέπουν δε τα σάκχαρα σε γαλακτικό οξύ, οξικό οξύ, αιθανόλη, μαννιτόλη και διοξείδιο του άνθρακα.

ΣΑΚΧΑΡΑ →ΓΑΛΑΚΤΙΚΟ ΟΞΥ + ΟΞΙΚΟ ΟΞΥ + ΑΙΘΑΝΟΛΗ + ΜΑΝΝΙΤΟΛΗ + CO2

4η φάση - ημέρα 7η -21η : Μέγιστη παραγωγή γαλακτικού οξέος. 

Το τέταρτο είναι το μεγαλύτερο στάδιο, όπου ουσιαστικά είναι συνέχεια της τρίτης φάσης. Η παραγωγή γαλακτικού οξέος και φτάνει στο μέγιστο της. Η φάση αυτή συνεχίζεται για περίπου 14 ημέρες ή μέχρι η οξύτητα των χονδροειδών να φτάσει στο ελάχιστο δυνατόν, ώστε να περιορίζεται στο ελάχιστο δυνατόν η δράση των βακτηρίων. 

Για να γίνει η επιθυμητή ζύμωση, το εύρος της αναμενόμενης τιμής του pH πρέπει να είναι 3,5-4,5 στο ενσίρωμα αραβοσίτου και από 4,0-5,5 στο ενσίρωμα σιτηρών. Αυτά τα εύρη τιμών εξαρτώνται από τα επίπεδα υγρασίας του ενσιρώματος. 

Γενικά , η απουσία οξυγόνου προστατεύει από την ανάπτυξη ζυμών και μυκήτων και το χαμηλό pH περιορίζει την ανάπτυξη των βακτηρίων κατά την αποθήκευση.

Ανεπιθύμητες Ζυμώσεις

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η τεχνική της ενσίρωσης είναι ένα ζωντανό βιολογικό σύστημα και ότι ο κύριος στόχος για να γίνει επιθυμητή ζύμωση είναι ο αποκλεισμός του οξυγόνου, η ύπαρξη ευδιάλυτων υδατανθράκων, η σωστή συγκέντρωση υγρασίας και ο μικροβιακός πληθυσμός. Αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν το μέγεθος και τον ρυθμό των ζυμώσεων και την θρεπτική αξία του ενσιρώματος.

Παρουσία οξυγόνου. 

Η παρουσία του οξυγόνου στη μάζα κατά την τεχνική της ενσίρωσης, αυξάνει το ρυθμό, με τον οποίο τα φυτά μετατρέπουν τους υδατάνθρακες σε θερμότητα και διοξείδιο του άνθρακα. Αυτό οδηγεί σε μεγάλες απώλειες θρεπτικών συστατικών, διότι απουσία υδατανθράκων δεν μπορεί να σχηματιστεί γαλακτικό οξύ. Η αναπνοή τυπικά αυξάνει την ποσότητα συγκέντρωσης του NDF και ADF και μειώνει την ποσότητα της καθαρής ενέργειας γαλακτοπαραγωγής (NEL), των ενσιρωμάτων.

Η αναπνοή των φυτών δεν εξαντλεί μόνο την συγκέντρωση των υδατανθράκων στο φυτό, αλλά και λόγω της παραγωγής  θερμότητας αδρανοποιείται η δράση των βακτηρίων που παράγουν το γαλακτικό οξύ (LAB), αιτία για την οποία οι πρωτεΐνες προσκολλώνται στα τοιχώματα των κυτταρινών. Το άριστο εύρος θερμοκρασίας για την δράση των επιθυμητών βακτηρίων είναι 26,5 C - 38ο C.

Η παρουσία περίσσειας οξυγόνου έχει ως αποτέλεσμα την άνοδο της θερμοκρασίας πάνω από τους 38ο C και περιορίζει την παραγωγή γαλακτικού οξέος. Επιπροσθέτως, η υπερθέρμανση ενισχύει την ανάπτυξη των μη επιθυμητών βακτηρίων, ζυμομυκήτων και την ανάπτυξη μούχλας. Η υπερβολική θερμοκρασία μετά την ενσίρωση, αλλάζει το χρώμα προς το καφέ (Mailard browning), με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας και της πεπτικότητας της πρωτεΐνης . 

Ο χρωματισμός αυτός είναι δείκτης ότι μέρος της πρωτεΐνης δεσμεύεται από τις κυτταρίνες. Αύξηση της δεσμευμένης πρωτεΐνης και του ADF. Χονδροειδείς ζωοτροφές με περιεκτικότητα σε υγρασία 20-50%, είναι περισσότερες ευαίσθητες προς το καφέ χρώμα. Τελικά η περίσσεια οξυγόνου έχει ως αποτέλεσμα την άνοδο της θερμοκρασίας του ενσιρώματος στο σημείο όπου οι πρωτεάσες μετατρέπουν τις ΟΑΟ σε  ευδιάλυτες πρωτεΐνες (αμμωνία, νιτρικά, νιτρώδη, ελεύθερα αμινοξέα, αμίνες, αμίδια και πεπτίδια). Υψηλή συγκέντρωση ευδιάλυτων πρωτεϊνών στα ενσιρώματα, δημιουργούν ανισορροπίες στη ΜΚ, εάν το σιτηρέσιο δεν είναι ισορροπημένο σε αποδομήσιμη και μη αποδομήσιμη πρωτεΐνη.

Χαμηλή συγκέντρωση σακχάρων στο φυτό

Η παραγωγή των οξέων, και ειδικά του γαλακτικού οξέος, είναι η σημαντικότερη αλλαγή στην διαδικασία της ζύμωσης κατά την τεχνική της ενσίρωσης. Εάν το pΗ δεν μειωθεί στα αρχικά στάδια της ζύμωσης, τότε τα ανεπιθύμητα βακτήρια ανταγωνίζονται με τα βακτήρια που σχηματίζουν το γαλακτικό οξύ μειώνοντας την πιθανότητα της σωστής και γρήγορής ζύμωσης.

Τα βακτήρια που παράγουν το γαλακτικό οξύ, θα πρέπει να έχουν διαθέσιμα σάκχαρα και σε περίπτωση που δε συμβαίνει αυτό, η παραγωγή γαλακτικού οξέος διακόπτεται.

Σε χονδροειδείς ζωοτροφές με υπερβολική υγρασία, η χαμηλή τιμή του pH είναι απαραίτητη για την αποφυγή παραγωγής των ανεπιθύμητων βακτηρίων. Αυτό σημαίνει ότι για να γίνει σωστή ζύμωση θα πρέπει να υπάρχουν διαθέσιμα αρκετά σάκχαρα.

Τα ψυχανθή έχουν μια φυσική ρυθμιστική ικανότητα (buffering capacity) και για αυτό τον λόγο χρειάζονται περισσότερα οξέα για να μειώσουν όσο το δυνατό γίνεται περισσότερο το pH σε σχέση με τα χόρτα και το καλαμπόκι. Ο συνδυασμός της χαμηλής περιεκτικότητας σε σάκχαρα την εποχή της συγκομιδής και η υψηλή ρυθμιστική ικανότητα σημαίνει ότι η μηδική είναι επιρρεπής σε ατελή ζύμωση.

5η φάση - ημέρα 21η και μετά: Παραγωγή βουτυρικού οξέος.

Με την προϋπόθεση ότι η χλωρή μάζα περιέχει τις αναγκαίες ποσότητες υδατανθράκων, τότε δεν υπάρχει αυτή η φάση. Στη φάση 5 παράγεται το βουτυρικό οξύ αλλά και μη επιθυμητά προϊόντα, όπως αμμωνία και αμίνες. Τα κλωστρίδια, είναι τα πιο κοινά βακτήρια τα οποία παράγονται από το βουτυρικό οξύ. 

Τα κλωστρίδια ζουν στην κοπριά και το έδαφος και αναπτύσσονται απουσία οξυγόνου (αναερόβια). Καταναλώνουν τις φυτικές πρωτεΐνες , μεγάλο μέρος των διαθέσιμων υδατανθράκων, το οξικό, το γαλακτικό οξύ και άλλα οργανικά οξέα που παρήχθησαν στις προηγούμενες φάσεις.

Το βουτυρικό οξύ χαρακτηριστικά έχει έντονη μυρωδιά, και λόγω κυρίως αυτής της οσμής και γεύσης έχει ως αποτέλεσμα την απόρριψη της τροφής από τα ζώα (μάθετε περισσότερα για τις ζωοτροφές). Διαφορετικά είδη κλωστριδίων έχουν διάφορες επιδράσεις στις ζυμώσεις. Μερικά είδη από γαλακτικό οξύ ή σάκχαρα παράγουν βουτυρικό οξύ, διοξείδιο του άνθρακα και υδρογόνο. Ενώ άλλα μετατρέπουν τα ελεύθερα αμινοξέα σε οξικό οξύ και αμμωνία. Τα παραπάνω παράγωγα έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση του pH.

ΣΑΚΧΑΡΑ → ΒΟΥΤΥΡΙΚΟ ΟΞΥ + CO2+ H2

ΓΑΛΑΚΤΙΚΟ ΟΞΥ → ΟΞΙΚΟ ΟΞΥ + CO2 + H2

ΑΜΙΝΟΞΕΑ (ΑΛΑΝΙΝΗ +ΓΛΥΚΙΝΗ) + H2O → ΟΞΙΚΟ ΟΞΥ + ΑΜΜΩΝΙΑ

Γενικά αυτό που ισχύει είναι όταν παραχθούν κλωστρίδια, η διατροφική αξία των φυτών μειώνεται σημαντικά. Συγκεκριμένα, όταν η υγρασία είναι μεγαλύτερη του 70-72% τα φυτά έχουν χαμηλή συγκέντρωση σε σάκχαρα, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη πιθανότητα της ύπαρξης της 5ης Φάσης. 

Τα ψυχανθή (alfalfa), έχουν χαμηλή συγκέντρωση σε σάκχαρα σε σχέση με τον αραβόσιτο (του οποίου η συγκέντρωση σε σάκχαρα είναι πολύ υψηλότερη και λόγω αυτού η τιμή του pH πέφτει σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα). Για αυτό τόσο τα φυτά με υγρασία >70%, όσο και τα ψυχανθή χρειάζονται μάρανση για την αύξηση της συγκέντρωσης σε σάκχαρα πριν την ενσίρωση.

Υψηλό ποσοστό ευδιάλυτων υδατανθράκων σε ενσίρωμα αραβοσίτου λόγω της προαναφερθείσας αναφοράς έχει ως αποτέλεσμα την γρήγορη πτώση του pH, με αποτέλεσμα την αναστολή παραγωγής των κλωστριδίων. Η καλύτερη μέθοδος για την αποφυγή της ανάπτυξης των κλωστριδίων είναι η μάρανση τουλάχιστον 30% ΞΟ ή διαφορετικά η χρήση ειδικών προσθέτων (εμβολιαστών) σε περίπτωση που η ΞΟ είναι <30%.

Οι βασικές παράμετροι που δείχνουν την παρουσία των κλωστριδίων στην τεχνική της ενσίρωσης είναι : pH>5, τα υψηλά αμμωνιακά επίπεδα, περισσότερο βουτυρικό από γαλακτικό οξύ και έντονη δυσοσμία. Επιπλέον, μερικά κλωστρίδια παράγουν τοξίνες οι οποίες. Αγελάδες στις οποίες χορηγείται ενσίρωμα που περιέχει κλωστρίδια, καταναλώνουν λιγότερη ποσότητα τροφής, με αποτέλεσμα να παράγουν λιγότερη ποσότητα γάλακτος και να παρουσιάζουν αυξημένα κρούσματα μεταβολικών νόσων, όπως για παράδειγμα κέτωση και μετατόπιση ήνυστρου.

ΠΡΟΤΥΠΑ ΣΥΓΚΟΜΙΔΗΣ ΓΙΑ ΜΕΓΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΩΛΕΙΩΝ

Προετοιμασίες πριν την έναρξη της τεχνική της ενσίρωσης

Θα πρέπει να γίνεται απολύμανση και καθαρισμός του σιρού , όπου θα αποθηκευτεί το ενσίρωμα ώστε να αποφευχθεί το ενδεχόμενο παραμονής υπολειμμάτων προηγούμενης ενσίρωσης. Ακόμα, πρέπει να γίνεται ενδελεχές επισκευή του μηχανολογικού εξοπλισμού και όλα τα εξαρτήματα τα οποία χρειάζονται αντικατάσταση, να αναπληρώνονται, διότι θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη τα στενά χρονικά περιθώρια που έχει στην διάθεση του ο κάθε παραγωγός.

Το κλειδί της επιτυχίας για την τέλεια ενσίρωση είναι η συγκομιδή με την κατάλληλη υγρασία και το σωστό στάδιο ωρίμανσης του φυτού, για τους εξής 3 λόγους: 

1) Για να μεγιστοποιείται η περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά ανά στρέμμα.

2) Για να ελαχιστοποιείται η απώλεια σε χλωρή μάζα στον αγρό και κατά την αποθήκευση

3) Για να διασφαλίζεται η μέγιστη δυνατή γευστικότητα και ποσότητα της λαμβανόμενης τροφής από τα ζώα.

Γρήγορη απελευθέρωση του οξυγόνου, διότι σε περίπτωση όπου εγκλωβιστεί το οξυγόνο μέσα στο ενσίρωμα πέρα των προαναφερθέντων, προκαλείται και μείωση του βαθμού πεπτικότητας των πρωτεϊνών των χονδροειδών.

Γρήγορο σφράγισμα και στεγανοποίηση του ενσιρώματος, διότι αν μείνει στην αρχή των ζυμώσεων περισσότερο χρόνο από τον κανονικό εκτεθειμένο στον αέρα, καθυστερεί την μείωση του pH και παρατείνει τον χρόνο για να επιτευχθεί η ιδανική ζύμωση.

Μπάλες ενσίρωσης : εντός δύο ωρών μετά το δέσιμο θα πρέπει να γίνεται το σφράγισμα της μπάλας για αποφυγή ανεπιθύμητων αποτελεσμάτων. Πρέπει να γίνεται ανά δύο εβδομάδες έλεγχος σε όλες τις μπάλες για να εκτιμάται η κατάσταση του περιτυλίγματος των μπαλών από τυχών φθορές.

Μήκος κοπής και Βαθμός τεμαχισμού

Αυτό βοηθά στο να γίνεται καλύτερη ζύμωση και να έχει καλύτερη θρεπτική αξία η ενσίρωση Το συνιστώμενο μήκος κοπής είναι 3/8 -3/4 της ίντσας (0,95-1,90cm) για το καλαμπόκι και 3/8-1/2 της ίντσας (0,95-1,27cm) για την μηδική.

Τεχνική της ενσίρωσης & εμβολιαστές (Silage inoculants)

Οι εμβολιαστές ενσιρώματος είναι σε ξηρή μορφή, ζωντανοί, αλλά αδρανείς οργανισμοί οι οποίοι ενεργοποιούνται με την προσθήκη νερού. Οι πιο συνήθεις εμβολιαστές είναι τα βακτήρια παραγωγής γαλακτικού οξέος (γαλακτοβάκιλοι).

Είδη των: Lactobacillus, Pediococus, Enterococcus. Θεωρητικά, αυτά τα βακτήρια διεγείρουν την παραγωγή του γαλακτικού οξέος, το οποίο βοηθά στην ταχεία μείωση του pH και συνεπώς πιο αποτελεσματική διαδικασία ζύμωσης. Η αυξημένη οξύτητα βοηθάει στον περιορισμό της ανάπτυξης μη επιθυμητών οργανισμών κατά τη διάρκεια της ζύμωσης. Επιπλέον, επιλεγμένα στελέχη παράγουν μόνο γαλακτικό οξύ (ομοζυμωτικά βακτήρια).

Η χρήση αυτών έχει ως αποτέλεσμα την μείωση των απωλειών σε ξηρή ουσία, από ότι η ζύμωση από τα βακτήρια που φυσικώς παράγουν γαλακτικό οξύ, οξικό οξύ, αιθανόλη, μαννιτόλη και διοξείδιο του άνθρακα (ετεροζυμωτικά). Το ενσίρωμα στο οποίο έχουμε προσθέσει εμβολιαστή περιέχει λιγότερο οξικό οξύ, βουτυρικό οξύ και αμμωνιακό άζωτο. Επίσης θα πρέπει να έχει υψηλότερη περιεκτικότητα σε γαλακτικό οξύ και χαμηλότερο pH.

Οι εμβολιαστές θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ως εφεδρικά εργαλεία, βελτίωσης των ζυμώσεων της ενσίρωσης, όχι όμως ως υποκατάστατα μιας φτωχής διαχείρισης. Ενσίρωμα φτωχής ποιότητας, δεν μπορεί να διορθωθεί με τον εμβολιαστή. Το κυριότερο κριτήριο που θα μπορεί να έχει κατά νου ο παραγωγός για να προσθέσει τον εμβολιαστή, είναι η ποσότητα της ξηρής ουσίας (ΞΟ) η οποία του επιτρέπει να εκτιμήσει τα επίπεδα των υδατανθράκων και βελτιώνει τις πιθανότητες για μια ομαλότερη ζύμωση.

Συμπερασματικά, η τεχνική της ενσίρωσης είναι μια εξειδικευμένη διαδικασία κατά την οποία χρειάζεται να γίνονται σωστές και γρήγορες τεχνικές και εκτιμήσεις στον κατάλληλο χρόνο για να αποφεύγεται το ενδεχόμενων ζημιογόνων αποτελεσμάτων. Τα κυριότερα σημεία που θα πρέπει να έχει υπόψη του ο κάθε κτηνοτρόφος, είναι η εκατοστιαία συγκέντρωση της υγρασίας, το στάδιο ωρίμανσης του φυτού και η απουσία του οξυγόνου κατά την διάρκεια της στεγανοποίησης του ενσιρώματος.

Ακρίτας Καλούσης